2021 kazı çalışmalarının amaçları

2021 kazı sezonu, 2020 yılında satın alınan şehir alanının güneydoğusundaki 414 numaralı alanın araştırılmasına ve Keber Tepe’nin güney yamacındaki bazilika alanındaki kazıların devamına odaklandı.

Roma döneminden kalma anıtsal bir tapınağın keşfi

2021 yazında yeni sahada ilk kez jeofizik araştırma sonuçlarına göre arama kesintileri oluşturuldu. Başlangıçta 15 m uzunluğunda ve 2 m genişliğinde olan kesitler, daha sonra bulgulara göre kuzeye ve güneye doğru genişletildi.

Kazıların ana sonucu, alanın doğusunda anıtsal bir tapınağın keşfedilmesiydi. Çeşitli dolgu katmanlarının altındaki buluntular, özellikle de çapı 12 m olarak yeniden yapılandırılabilen apsisin güney yarısı, tanımlama açısından önemliydi.

Bunu inşa etmek için mevcut kayanın 2,5 m’ye kadar derinliğe işlenmesi gerekiyordu, böylece apsisin batıya dayandığı buna karşılık gelen yüksek bir dikey kaya kenarı yaratıldı. Apsis duvarından sadece 0,7 m yüksekliğindeki tek tabaka korunmuştur. Batıda, açıktaki apsis, yarım veya dörtte üçlük sütunlu geniş bir sütunla sona ermektedir.

Sütunun önünde apsisten güneye doğru 1,5 m genişliğinde bir geçit açılmaktadır. Görünüşe göre burada henüz ortaya çıkarılmamış bir yan odaya girebiliyorsunuz. Bu amaçla 5 m daha güneyde, batıda işlenmiş kaya üzerinde apsise paralel başlayıp doğuya doğru uzanan, 1.7 m genişliğinde iki sıralı bir duvar tespit edilmiştir. Şu ana kadar 4 m uzunlukta izlenebilmektedir. Ancak bu duvarın devamı 22 m daha doğuda kaydedilebilmektedir. Buradaki kaya mevcut yüzeyin sadece birkaç santimetre altındadır, ancak burada doğu-batı yönünde uzanan iki paralel hendek kayanın 3 m derinliğinde kazılmıştır. Bu açmalar temel açmaları olarak yorumlanabilir. Bu bölgedeki yumuşak, killi kireçtaşı nedeniyle kayaya güçlü temeller atmak gerekliymiş gibi görünüyor.

Genel durum – batıda biten, geniş bir apsis ve küçük bitişik odalara sahip anıtsal, uzun dikdörtgen bir bina – ve binanın dekorunun birçok unsuruyla doğrulanan binanın Roma imparatorluk dönemine tarihlenmesi, yalnızca bir tapınak olarak bir yorumlanmasına izin vermektedir.

Kanıtlanmış batı-doğu yönündeki duvar, güney cella duvarıdır; bu da yapının toplam genişliğinin 30 m kadar olduğu anlamına gelir. Apsisi doğuya kapatan yarım sütunlarla aynı hizada olan sütunların iç konumu beklenmelidir. Ayrıca cella duvarının temel açmasına paralel uzanan ikinci temel açması, cellanın yanlardan sütunlarla çevrildiğini göstermektedir. Tapınağın merkezi ve sıra dışı unsuru, kült imgesinin veya tasvirlerinin yerleştirilmiş olması gereken apsistir. Muhtemelen gerçek cella alanından, profilli tabanı apsisi kapatan yarım sütunun kuzeyinde açığa çıkabilen dikdörtgen bir sütunla gösterilen kemerli bir yapıyla ayrılmıştı.

Bu yeni tapınağın keşfi şüphesiz daha yeni başlıyor. Uzun süreli kullanım ve taş hırsızlığı nedeniyle oluşan ciddi tahribatlara rağmen bugüne kadar ortaya çıkarılan kalıntılar, anıtsallığı konusunda hala iyi bir izlenim veriyor. Ek olarak, hatırı sayılır büyüklükteki çok sayıda sütun başlığı ve saçaklık parçası, kutsal alanın yapısının çok hassas bir şekilde inşa edilmesine olanak sağlar.

Dolikhe Tapınağı’nın, belirtildiği gibi, büyük apsisli, kendine özgü iç tasarımı nedeniyle Doğu Akdeniz’deki alışılagelmiş tapınak yapılarından farklı olduğu da açıktır. Yeni keşfedilen kutsal alanda kime tapınıldığı hala belli değil. Ancak Roma imparatorluk kültüne ait bir yer olması mümkün görünüyor.

Güney yamaçtaki kazılar – yamaçtaki kilise ve yanındaki geç antik yapılar

2021 yılında Keber Tepe’nin güney yamacındaki erken Hıristiyanlık bazilikası kazısı da çalışmaların odak noktasıydı. Orta nefin diğer kısımlarını ortaya çıkarmak için iki kesim daha yapıldı. Her şeyden önce, kilise ayinleri sırasında din adamlarının oturduğu yüksek bir platform olan bema’nın neredeyse tamamen kazılması mümkündü.

Bema dikdörtgen bir şekle sahiptir, 6,5 m uzunluğunda ve 5 m genişliğindedir. Zemin, karmaşık bir geometrik desene sahip olan ve özellikle küçük tesseraların kullanımıyla karakterize edilen bir mozaikle süslenmiştir. Bunu yaparken kilise içindeki bu alanın olağanüstü öneminin altını çiziyor. Ancak eski korsan kazıları nedeniyle Bemas’ın büyük bir kısmı tahrip edilmiştir. Burada ilk kez orta nefin daha derin, daha eski mozaiğini büyük ölçekte ortaya çıkarmak mümkün oldu. Beklendiği gibi eski mozaiğin durumu çok iyi. Yukarıdaki mozaik gibi, karmaşık kıvrımlı tekrarlar ve geometrik süslemelerle bezenmiştir.

Ancak orta nefin tüm tabanının renkli geometrik bezemelerle süslendiği ortaya çıktı. Kilisenin merkezi ekseni boyunca uzanan basit bir şerit, tek renkli beyaz bir mozaiğe geçişi işaret ediyor. Bu bulgu şaşırtıcıdır ve henüz açıklanamamaktadır. Bölgedeki diğer kiliselerden paralel bulgulara rastlanmamaktadır.

2018-2020 yılları arasında keşfedilen kilisenin doğuya bitişik yapıları da araştırıldı. 2018 yılında keşfedilen ve geniş bir alanı kaplayan büyük beyaz tesseralardan oluşan mozaik tabanın devamı, büyük ölçüde boş dolgu katmanlarının altında ortaya çıkarılmıştır.

Görüldüğü gibi doğrudan kiliseye bağlı olup güney apsis odasıyla aynı duvarı paylaşmaktadır. Eğimli arazi nedeniyle odanın batı ucu kaybolmuştur ancak güney nefin önündeki revağa kadar ulaştığı varsayılmalıdır. Toplamda mekan artık 70 metrekarelik bir alana açıldı. Ancak işlevi henüz belirlenemiyor. Ancak, muhtemelen MS 6. yüzyılda kilisenin doğusuna eklenen geniş ve temsili bir yapı kompleksinin parçasıdır. Buraya kadar görülebildiği kadarıyla kilisenin apsisine hemen bitişik olan trapezoidal geniş bir avlu kompleksin merkezini oluşturmaktadır. Bu avlunun diğer kısımları 5 x 2 m’lik bir alanda başka bir bölümde ortaya çıkarılmıştır. Avlu büyük, kabaca dikdörtgen kireçtaşı levhalarla kaplıdır.

Özet ve perspektifler

2021’de Dolikhe’nin Roma İmparatorluğu ile Geç Antik Çağ arasındaki gelişimine ilişkin önemli yeni bilgiler edinmek de mümkün oldu. En önemli sonuç yeni bir anıtsal tapınağın keşfedilmesiydi. Gelecek yıl kazılara devam edilerek kat planı ve yapısı daha iyi bir şekilde yeniden inşa edilebilecek. Yapının incelenmesi, Güneydoğu Anadolu’da kutsal mimarinin gelişimine ilişkin bilgilere önemli katkı sağlayacaktır. Dolikhe’deki çalışmanın tüm bölgenin dini ve kültürel tarihine ilişkin bilgi açısından temel önemi burada özellikle açıktır.

Dolikhe Bazilikası’nda yapılan kazılarda, güney yamaçtaki erken Hıristiyan bazilikasının önemli bir yapı elemanı ortaya çıkarıldı: orta nefteki bema. Bu, binanın bölgedeki en büyük ve en önemli kiliselerden biri olduğunu doğruladı. Bölgedeki geç antik kilise yapılarına ilişkin çalışmalar büyük ölçüde eksik olduğundan, bu durum bilimsel olarak da büyük ilgi görmektedir.